Przyroda w „Nad Niemnem”

Opisy przyrody w „Nad Niemnem” są ważnym elementem znaczeniowym powieści i zajmują w niej wiele miejsca. Eliza Orzeszkowa za ich pośrednictwem stworzyła niezwykle dokładną i malarską konstrukcję świata przedstawionego, podkreśliła jego piękno i silny związek człowieka z naturą.

Akcja powieści rozpoczyna się od opisu nadniemeńskiego krajobrazu – rozległej, otwartej przestrzeni łąk i pól, przepełnionej zapachem kwiatów, śpiewem ptaków i brzęczeniem owadów. Orzeszkowa oddaje w pełni piękno natury, opisując ją precyzyjnie, z dbałością o szczegóły i wykorzystując fachowe nazewnictwo roślin. Podkreśla dzięki temu różnorodność drzew, krzewów, bujnej roślinności.

Następnie przechodzi do opisu siedzib ludzkich, które pozostają w harmonii z otaczającą je przyrodą. Zieleń osłania i ozdabia domostwa, nadając im swojski, kojący charakter. Szczególną rolę w opisach przyrody pełni Niemen, który jest motywem scalającym fabułę dzieła i łączącym wszystkie wątki. Rzeka podkreśla nieprzemijalność natury – to właśnie Niemen wraz z rozciągającą się wokół puszczą dał schronienie i wyżywienie legendarnym założycielom rodu Bohatyrowiczów, a wiele lat później był świadkiem tragicznych wydarzeń, jakie rozegrały się w czasie powstania styczniowego. Nurt rzeki prowadzi do Mogiły powstańców. Niemen zyskał charakter symboliczny, sakralny i jest utożsamiany z główną ideą utworu – wiernością ziemi ojczystej.

Nadniemeńska przyroda ma charakter Arkadii, krainy szczęśliwości, tworzy idealne miejsce życia dla ludzi i nigdy nie zagraża człowiekowi, który może, a wręcz powinien, żyć z nią w zgodzie. Stanowi również czynnik wartościujący bohaterów – ci, którzy pozostają w silnym związku z ziemią i żyją w harmonii z przyrodą, cieszą się szczególnym szacunkiem i uznaniem autorki, są zdrowi, silni i szlachetni. Z kolei brak kontaktu z naturą degeneruje osobowość ludzi, czyni ich słabymi, znużonymi życiem.

Przyroda w „Nad Niemnem” tworzy świat idealny, dzięki któremu Bohatyrowicze, Korczyn i nadniemeńskie ziemie urastają w powieści do rangi miejsc świętych. Jest mityczną Arkadią, w której prawi bohaterowie, pozostając w stałym kontakcie z naturą i współpracując z nią, mogą realizować swoje ideały szlacheckie. Jest ściśle związana z wartościami społecznymi i narodowymi, a Orzeszkowa, poprzez niezwykle plastyczne opisy natury, ukazuje jej piękno, niezmienność, siłę, żywiołowość i przychylność człowiekowi.

  Dowiedz się więcej